Leiçons

Prononciation de l'occitan

a final se prononce o

a final (3eme personne du pluriel) se prononce o

á se prononce o

à se prononce a (fin de verbe au futur)

an se prononce on à la fin des verbes (sauf au futur !)

ò se prononce o

o se prononce ou

on se prononce oun à la fin des verbes

ú se prononce u

Particularités de la langue gasconne

Le -n- intervocalique est amuï: ua au lieu de una

Le -l- final (issu de -l-) devient u: ostau au lieu de ostal

le -l- final (issu de -ll-) devient -eth- : aqueth au lieu de aquel

Le -l- intervocalique (issu de -ll-) devient -r- : aperada au lieu de apelada

-ai- devient -ei- : mei au lieu de mai

la finale de la 3eme personne de l'imparfait -iá- devient è: podè au lieu de podiá

-tr- devient -t- : èstre devient èste, autre devient aute

Venir devient vénier

Foguèsse devient estosse

Vida devient vita

Primièra leiçon (Un)
Diga-me, l'amic, l'occitan, qu'es aquò ?
L'occitan es la lenga del mièijorn de la França, la lenga de l'Occitania.
Perqué la parlas ?
Perqué es ma lenga. De mai, es bèla e plan celèbra.
Mas dempuèi quora es celèbra?
Dempuèi l'epòca dels Trobadours. Veirem tot aquò dins quauques leiçons.

Segonda leiçon (Dos, Doás)
Adieu Guston, vas plan ?
Òc, quand parlam occitan dins lo païs del solelh, tot va plan.
Jo la parli pas encoèra. Es facil de l'aprene?
Òc, coma l'occitan es la lenga de l'Amor, la parlar vos serà agradiu, donc facil.
Cossi se fa aquò, la lenga de l'Amor? Expliqatz-me !
Perqué es la lenga dels Trobadours, que lor civilisacion èra (èro) fondada sus l'Amor
Mas se parla encoèra coma los Troubadours?
Per segur, mas damb quauques diferéncias:
Lèu, poiretz legir lors poëmas, se legissètz regulièrament las leiçons.

Tresena leiçon (Tres)
Guilhèm, qui èran (èron) los Troubadours? De poëtas al servici deus senhors?
Pas totjorn, que lo primièr dels Troubadours e benlèu lo mai conegut èra un grand senhor.

Cossi s'apèla ? Voldriài plan lo conéisser

Son nom es Guilhem IX, comte de Peitieus e duc d'Aquitània. Que visquet a la fin del sègle onzen e au commençament del sègle dotzen.

Mas qual amor cantavan los Troubadors?

O descobriretz dins quauques leiçons

Quatena leiçon (quatre)

Diga-nos, Magalona, es granda l'Occitania?

L'Occitania comprend trenta-un departaments franceses. Es una region fòrça bèla , banhada de solelh, qu'anam descobrir ensemble.

Ont commença e ont finis?

De l'èst à l'oèst, va de Bordèu a Niça e mai un pauc pus luènh

Del sud al nòrd, va dels Pirenèus gaireben dusqu'à Lèira. Anatz lèu poder visitar tot aquò.

Coma me triga de conéisser l'Occitania !

Cinquena leiçon (cinc)

Uèi, s'ensenha l'occitan?

Òc: dempuèi quauques annadas, l'occitan a tornat trobar plaça dins las escòlas, los licèus, e las facultats.

Mas, se n'escriu encoèra d'articles scientifics o de libres en occitan?

Per segur ! Podetz legir de tèsis, de romans e tanben de novèlas policièras escriches (escritchès) en occitan.

L'occitan, interèssa pas que los Occitans?

Segur que non ! La lenga nòstra s'ensenha dins força païsès: en Italia, en Alemanha, en America...e tanben al Japon dins doás (douos) facultats! O sabiatz pas?

Seisena leiçon (sièis)

Compreni pas, Guilhèm: perqué l'occitan interèssa los Japoneses? Son caduts !

Que non! Perqué gaireben tota la cultura de l'Euròpa occidentala de uèi a per origina la civilisacion dels Trobadors.

Mas alara, cau èstre fièr de conéisser l'occitan !

Cau èstre fièr de parlar l'occitan, mas encoèra mai fièr d'aprene a lo parlar

Atau, poiretz descobrir e gostar las beutats vertadièras de l'Occitania, mas tanben conéisser una lenga e una cultura passada e presenta extraordinària.

Baste aja (ajo) conegut mai lèu l'occitan e l'Occitania !

Segur que dins quauques jorns, vos serà pas pus possible de vos passar d'aqueths tresaurs !

Setena leiçon (sèt)

Otchena leiçon (uèch)

D'amics debon (deboun) arribar

As trobat la letra de nòstres amics? Voldriái ben saber a quina ora arribaran (arribaran)

Alara, los me cau anar quèrre a la gara a doás (douos) oras. Prendrai l'autò, ara qu'es reparada.

La daissarai luenh de la gara, ta la poder acantonar facilament (facilomen). Se tròba pas jamai de plaça davant la gara.

Despacha-te de te preparar se volèm pas èstre en retard. Dins dètz minutas, partissèm.

L'autò marcha plan, arribarem a l'ora a la gara. Me vau garar a drecha, darrièr aquèla autò. Es un pauc luenh, mas soi pas segur de trapar un aute canton.

Tè ! Lo trèn qu'arriba. Baste l'ajan (ajon) pas mancat !

Non, davalan (dabalon) ailà al fons del cai. Son cargats coma d'ases. Los anam ajudar.

Adieu Guston, bonjorn Marineta, avetz fach bon viatge ? E lo pichon Andrieu es pas tròp lasson?

Non, va plan. Res que de véser una gara occitana vos reviscòla.

Poirem donc partir en viatge lèu. Veiretz que vos planheretz pas d'èstre venguts.

Novena leiçon (nòu)

Mas diga-me Andrieu, sabiás pas gaire parlar l'occitan l'an passat e aqueste an té'n tiras (tiros) plan. Ont as après?

A l'escòla, damb un professor (proufessou)

I a donc de corses d'occitan al licèu?

Per segur, e sèm de milièrs (milliess) a presentar l'espròva d'occitan al bachelierat

Pas possible ! E as pas paur (pôou) d'aver una marrida nòta ?

Pas brica ! I a pas que los punts que despassan dètz (dess) que comptan.

Conta-me cossi se passan (passon) los corses d'occitan!

Legissèm un pichon tèxte e lo professor nos explica las dificultats al tablèu negre.

Puèi, nos pausa de questions per veire s'avèm comprés e ensajam de respondre en occitan.

Enfin, atudam lo lum (lun) e lo mèstre nos projècta de diapositivas sus de tèmas tradicionals: la cort de la bòria, una carrièra, una granda vila, un pòrt, etc...o sus de questions modèrnas: Fòs, la Granda Mota, lo Larzac...

Al començament, aviam un pauc paur (pôou): degun (degu) ausava pas parlar

Mas Loïs , qu'es sortit d'en Cevenas, parlava correntament, ta plan coma tu. Nos entraïnet e ara es a qual parlarà lo primièr.

De còps (cots), lo professor ditz (diss): «mas òm se creiriá dins la cort d'una bòria». Puèi, ajusta en risent: «se la polalha parla occitan, aquò va plan» !

Desena leiçon (dètz)

Coma es lo primièr còp que venètz dins nòstre novèl oustau del Roèrgue, lo vos fau visitar.

O podetz veire, es bastit en pèiras, las muralhas e las parets son espessas. Atau, es pas fresc en ivèrn (iber) e pas caut en estiu.

Las fenèstras son mai nautas que largas e sus la (sul la ) teulada a doás aigas i a pas de canjagut: seriá (sério) contrari a l'estil del païs.

La teulada es capelada damb de lausas: son (sou) de pèiras planièras, pas talhadas, en chistre roge o en calquièr segon ço que se tròba dins la region.

Dins lo nòrd del Roèrgue son grisas, sovent en calquièr, al luòc qu'al mieijorn de Sant Africa son en chistre roge.

Son pas claveladas mas solament pausadas; es una tecnica plan estudiada per que lisen pas. I a de teuladas qu'an mai d'un sègle e que son totjorn en bon estat.

Las lausas èran pauc a pauc remplaçadas per de teules que son de melhor pausar, mas dempuei quauques annadas un fum de monde an comprés que los oustaus devián (débion) pas perdre l'estil roergàs e tornan (tournon) emplegar las lausas, que son de mal pausar.

Ara, los Monuments Istorics restauran (restaouron) las teuladas de la region damb de lausas.

Guston, auràs l'ocasion de veire d'autas teuladas en lausas, poiràs (pouyras) far de polidas fotòs.

Onzena leiçon (onze)

Dintrem dins l'oustau, Guston: gaita aquelas fustas que sostenon lo ponde, son en garric; las del fustatge tanben. Las doèlas son de castanhièr. Dab de castanhièr sèm segurs (seguss) d'aver pas cap d'aranhas.

Aqui, as de cadièras ancianas, en palha (payo). La taula es en noguièr, coma lo vaisselièr.

Veici las cambras. Los lièches son tanben en noguièr, mas los armaris son en noguièr o en cerièr.

Aici, una pendula drecha plan vièlha. Lo balancièr es un simple plomb (ploun) tot pichon.

Ara, sèm dins la solharda, ont rengui la pala, las pelhas (pèlios), lo ferrat et tot çò qu'ai besonh (besoun) per la cosina; i fau tanben la vaisèla. Meti la balaja dins lo recatador

Dintratz dins la cosina; aquò es una cosina: i podèm minjar! E la chaminèio en pèiro, es pas polida? Coma es plan larga, nos i podem assetar dedins, de cada costat e atau passar de velhadas meravilhosas al canton del fuòc (fioc). Lo fuòc de lenha, dins la chaminèio, es l'arma de l'ostau.

Dotzena leiçon (dotze)

Ai convidat (counbidad) d'amics (amits); anuèch, farem una velhada, coma dins lo temps (téns). Aquò val totaslas televisions del monde !

Tè, arriban; dintratz ! Vos saludi a totes, los grands e los pichons, los gròsses e los magres, los borruts e los cappelats, dintratz e que la velhada comence !

La castanhada es gaireben prèsta. Bolega lo panièr, Guston; cau que las castanhas susen. Quand petaràn, seràn cuèchas.

Ara i es, petan. Del temps qu'acaban de se còire, prepara lo linge, Loïson (louisou), per las i metre. Per que sián (sion) melhoras, las anam confir.

Met-las dins lo linge, Joanon, e fai-las passar a Marineta, que si assète dessús. A un brave cuoleton (quiouletou) per las coar.

Coquinàs, me faràs totjorn rire. Tè, a tu de las confir las castanhas, aquò te recalfarà lo còr ! Ara a tu, Guilhèm, t'amagues pas darrièr ton paire !

Devon èstre prèstas. Las anam poder minjar. Que son bonas ! Diriatz qu'un lapinon me leca l'arma !

Sèm talament plan aqui, davant aquel bon fuoc de lenha, a minjar de castanhas e a nos contar d'istòrias qu'anariam pas al lièch totara. Pr'aquò deman, començam nòstre viatge, a la descobèrta de l'Occitania.

Tretzena leiçon (tretze)

Anem, despachatz-vos un pauc, las hemnas: que sètz longanhas ! E alara, los enfants, es acabada la nueit, levatz-vos.

Aqui Milhau (Milyaou). Serem lèu a las gòrjas de la Jonta que veirem aqueste matin, puèi visitarem l'avenc (abénk) Armand e tornarem per las gòrjas de Tarn

Arribam a la Jonta. Gaitatz-me aqueth païsatge, aqueths debauces, aquela ribièra, al fons del barrenc, aquelas colors: aquò val pas lo desplaçament (desplassomén)?

Ara sèm sul causse. Prendrem a man esquèrra per l'avenc Armand. Veiretz la balma, es una meravilha.

Que vos disiái ! Aviatz ja vist d'estalactitas (estalattitas) tan (ta) bèlas ? E aquelas estalagmitas ! Alara sètz contents ? Nos demòra pas pus que de veire las gòrjas de Tarn e aquò vos farà una brava jornada.

Agachatz (agatchatz), començan (coumensson) ailà. Nos arrestarem a la Malena, per davalar en barca dusqu'a Las Vinhas. N'ai logada una per telefòne, es pus prudent.

Tot lo (tou lou) monde dins la barca ! Partissèm ! Gaitatz aqueths rocasses, l'auçada de la montanha. Avetz pas paur?

Ieu ai pas paur, mas tremòli. Contunhes (countugnès) pas a bolegar coma aquò, Guston, o anam taular.

Es acabat. Nos sèm plan regalats ! Perqué viatjar a l'estrangièr quand avem de tresaurs atau en Occitania?

Catorzena leiçon (catòrze)

Quinzena leiçon (quinze)

Coma nos devèm repausar un pauc après la visita de las gòrjas de Tarn, ai demandat a Esclarmonda de venir nos parlar dels Trobadors. Escotatz-la !

Lo nom de trobador designa ara un poëta un pauc foligaud que canta l'amor, las jovenetas, la prima. Aqueth sens s'aplica pas gaire als Trobadors Occitans que visquèron subretot als sègles dotzen e tretzen.

Eran plan mai que de simples cantaires de charmes. An creat e espandit una de las mai grandas civilisacions conegudas dins lo monde entièr. De grands professors dison (dison) quitament que i aguet pas en Euròpa que doás grandas civilisacions: la grèca et l'occitana dels Trobadors.

Es vertat qu'èran de poëtas-filosòfes qu'establiguèron una filosofia d'una valor (balou) intellectuala, morala e mistica plan nauta, que dardalhèt dins gaireben tota l'Euròpa d'alara. A l'épòca, i aguèt dels trobadors qu'escrivián en occitan en Espanha, en Italia, en Alemanha, en Anglatèrra, etc...

Avètz aici los principis essencials de lor pensada: son contenguts dins quauques mots-claus que son emplegats de contunh dins lors òbras: paratge, prètz, libertat, leialtat, fiseltat, larguesa, melhorament (méliouromen), amor, jòi.

Lo prumier vòl dire que la societat deu estre fondada sul paratge, es a dire sus l'égalitat entre los òmes, dins totes los domènis.

Mas alara, que devenon los privilègis (pibilèdjis) abolits a la Revolucion Francesa, lo quatre d'agost de mila sèt cents quatre vints nòu ?

Los privilègis ? N'i avià pas un fun a-n-aquela epòca. L'Occitania èra pas encara en França; la civilisacion del Miègjorn èra plan diferenta de la del Nòrd.

CONJUGAISONS

Estre
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
soi	èri	serai	seriái		foguèri		estat
ses (siás)	èras	seràs	seriás		foguères
es	èra	serà	seriá (io)		foguèt
sèm	èrem	serem	seriam		foguèrem
setz	èretz	seretz	seriatz		foguèretz
son	èran (èron)	seràn	serián		foguèron	sián (sion)
Aver
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
ai	aviái	aurai	auriái	aja	aguèri	agi	agut
as	aviás	auràs	auriás		aguères	ajas
a	aviá	aurà	auriá		aguèt	aja
avèm	aviam	aurem	auriam	ajam	aguèrem	ajam
avetz	aviatz	auretz	auriatz	ajatz	aguèretz	ajatz
an	avián	auràn	aurián		aguèron	àjan (ajon)
Parlar
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
parli	parlavi	parlarai	parlariái		parlèri	parli	parlat
parlas (parlos)	parlavas	parlaràs	parlariás	parla (parles pas)	parlères	parles
parla	parlava	parlarà	parlariá		parlet	parle
parlam	parlàvem	parlarem	parlariam	parlem (parlem pas)	parlèrem	parlem
parlatz	parlàvetz	parlaretz	parlariatz	parlatz (parletz pas)	parlèretz	parletz
parlan (parlon)	parlavan (bon)	parlaran (an)	parlarián		parlèron	parlen

Veire
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
vesi	vesiái	veirai	veiriái		vegèri	vegi	vist
veses	vesiás	veiràs	veiriás	vei (vejas pas)	vegères	vejas
vei	vesiá	veirà	veiriá		vegèt	veja
vesèm	vesiam	veirem	veiriam	vejam	vegèrem	vejam
vesètz	vesiatz	veiretz	veiriatz	vesètz (vejatz pas)	vegèretz	vejatz
véson	vesián	veiran	veirián		vegèron	véjan
Anar
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
vau	anavi	anirai	aniriái		anèri	ani	anat
vas	anavas	aniràs	aniriás	vai (anes pas)	anères	anes
va	anava	anirà	aniriá		anèt	ane
anam	anàvem	anirem	anariam	anem	anèrem	anem
anatz	anàvetz	aniretz	aniriatz	anatz (anetz pas)	anèretz	anetz
van	anàvan	aniran	anirián		anèron	ànen
Far
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
fau	fasiái	farai	fariái		faguèri	fagui	fach
fas	fasiás	faràs	fariás	fai	faguères	fagas
fa	fasiá	farà	fariá		faguèt	faga
fasem	fasiam	farem	fariam	fagam	faguèrem	fagam
fasètz	fasiatz	faretz	fariatz	fasètz	faguèretz	fagatz
fan	fasián	faran	farián		faguèron	fàgan

Poder
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
pòdi	podiái	poirai	podriái		poguèri	pòsqui	pogut
pòdes	podiás	poiràs	podriás	pòsca (pòscas pas )	poguères	pòscas
pòt	podiá	porà	podriá		poguèt	pòsca
podèm	podiam	poirem	podriam	poscam (poscam pas)	poguèrem	poscam
podetz	podiatz	poiretz	podriatz	poscatz (poscatz pas )	poguèretz	poscatz
podon (oun)	podián	poiran	podrián		poguèron	pòscan
Legir Partir
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
legissi	legissiái	legirai	legiriái		legiguèri	legisqui	legit
legisses	legissiás	legiràs	legiriás	legís (legiscas pas)	legiguères	legiscas
legís	legissiá	legirà	legiriá		legiguèt	legisca
legissèm	legissiam	legirem	legiriam	legiscam (legiscam  pas )	legiguèrem	legiscam
legissètz	legissiatz	legiretz	legiriatz	legissètz (legiscatz  pas )	legiguèretz	legiscatz
legísson	legissián	legiran	legirián		legiguèron	legíscan

Metre
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
meti	metiái	metrai	metriái		metèri	meti	més
metes	metiás	metràs	metriás	met (metas pas)	metères	metas
met	metiá	metrà	metriá		metèt	meta
metèm	metiam	metrem	metriam	metam (metam pas)	metèrem	metam
metètz	metiatz	metretz	metriatz	metètz (metatz pas)	metèretz	metatz
méton	metián	metran	metrián		metèron	métan
Dire
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
disi	disiái	dirai	diriái		diguèri	digui	dich
dises	disiás	diràs	diriás	diga (diga pas)	diguères	digas
dis	disiá	dirà	diriá		diguèt	diga
disèm	disiam	direm	diriam	digam (digam pas)	diguèrem	digam
disètz	disiatz	diretz	diriatz	digatz (digatz pas)	diguèretz	digatz
dison	disián	diran	dirián		diguèron	digan
Voler
Présent	Imparfait	Futur	Conditionnel	Impératif	Passé simple	Subjonctif	Participe Passé
vòli	voliái	voldrai	voldriài		volguèri	vòlgui	volgut
vòles	voliás	voldràs	voldriás	vòlga (vòlgas pas)	volguères	vòlgas
vòl	voliá	voldrà	voldriá		volguèt	vòlga
volèm	voliam	voldrem	voldriam	volgam (volgam   pas )	volguèrem	volgam
volètz	voliatz	voldretz	voldriatz	volgatz (volgatz   pas )	volguèretz	volgatz
vòlon	volián	voldran	voldrián		volguèron	vòlgan